Paradigma, the eye of the beholder

Goed waar kunnen nemen is een complexe vaardigheid die vele mensen in hun werk maar ook daarbuiten moeten aanwenden om effectief te zijn. Overtuigingen, vooronderstellingen en paradigma's beïnvloeden onze waarnemingen en sturen ons gedrag. Wanneer jij je bewust bent van de bril waarmee jij de werkelijkheid bekijkt, krijg je meer oog voor mogelijke andere zienswijzen. Dit vergemakkelijkt het contact met mensen die er andere zienswijzen op na houden. Daarmee zijn ze van grote invloed op onze effectiviteit. In verandertrajecten/ adviestrajecten moet er immers over vele zaken overeenstemming bereikt worden. In dit artikel wordt daarom nader ingegaan op paradigma. Tevens zijn er video's over paradigma toegevoegd die zeer leerzaam zijn. 

Paradigma
Paradigma: iedereen verwerkt in zijn hoofd de informatie die hij binnenkrijgt op basis van zijn eigen mentale representaties. Op basis van zeer persoonlijke hantering van de zintuigen wordt de informatie via denkprocessen, al dan niet op basis van onze ervaringen, opleiding, opvoeding etc, geselecteerd, bewerkt, geordend, opgeslagen en weer opgeroepen. Alle informatie die een persoon ontvangt, wordt georganiseerd en geordend in schema's of patronen. Die schema's of patronen beïnvloeden de manier waarop wij nieuwe informatie opnemen en beïnvloeden ook onze waarneming van de werkelijkheid. Iedereen heeft zijn eigen persoonlijke geschiedenis en daarmee dus weer zijn eigen manier van waarnemen. We spreken dan ook wel van paradigma's. Waarnemen is dus een selectief proces: op grond van onze interpretatie van de situatie vertonen we een bepaald gedrag, niet op grond van de situatie zelf. En vervolgens maak je bewust en onbewust keuzes, die voor een deel waarneembaar zijn en voor een deel niet-waarneembaar zijn voor anderen. Die informatieverwerking staat dus niet op zichzelf. Ze wordt beïnvloed door collega’s, ervaringen, leidinggevenden, instructieborden, krant, televisie, internet etc.


Selectief waarnemen
Wij nemen dus altijd selectief waar. Als we niet selectief zouden waarnemen, zouden we overspoeld worden door een enorme hoeveelheid ongedifferentieerde informatie. Selectie is dus nodig om met de werkelijkheid om te kunnen gaan. We kunnen dan echter ook op het verkeerde been gezet worden of een ander, die een andere zienswijze heeft, niet begrijpen. Zolang jij je niet bewust bent van een paradigma, is het een psychische gevangenis. Je kunt alleen maar door jouw bril naar de werkelijkheid kijken. Dat kan je effectiviteit verminderen. Om effectief te zijn, kan het daarom nodig zijn om paradigmaverschillen te herkennen en van paradigma te kunnen veranderen.


Paradigma herkennen
Geen enkel paradigma is te allen tijden en in iedere situatie geldig. Het herkennen van paradigma's is dus nodig omdat we met onze paradigma's ook onze werkelijkheid scheppen. Voordat je het weet leidt je paradigma tot een self-fulfilling prophecy. Emotie is een herkenningssignaal voor een mogelijke paradigma. Jij vindt bijvoorbeeld wat de ander doet niet juist en voelt je boos worden. Je vindt de ander dom, gek, slecht etc. In dat geval kan er sprake zijn van een paradigmaverschil. Een andere manier om paradigma's te herkennen, is te constateren dat de werkelijkheid niet verloopt naar jouw verwachting. 


Omgaan met paradigmaverschillen
Wanneer je bewust bent van paradigmaverschillen, rest de vraag hoe ermee om te gaan? Je kunt het negeren. Je gaat er dan vanuit dat de ander hetzelfde paradigma hoort te hebben als jij. Je kunt het bekeren. Je probeert de ander te overtuigen van je gelijk. Negeren en bekeren leidt doorgaans tot een slechtere relatie en lagere effectiviteit. Je kunt het ook accepteren. Gegeven het paradigmaverschil probeer je een oplossing te vinden die voor beide acceptabel zijn. Of je kunt het respecteren. Je ziet het paradigma van de ander als ook een juist paradigma en jullie gaan op zoek naar oplossing binnen dat paradigma. 

Wetenschap en paradigma

In de wetenschap kunnen zich ook paradigma-shifts voordoen. Wetenschappelijk denken gaat uit van een verzameling veronderstellingen die door een wetenschappelijke groep wordt gedeeld. Op basis van deze veronderstellingen worden modellen en theorieën ontwikkeld. Het samenhangend geheel dat zo ontstaat binnen een wetenschap noemt men een paradigma. Binnen zo'n paradigma kunnen vragen snel en efficient opgelost worden. Discussies over de veronderstellingen zijn namelijk niet nodig. Maar als bepaalde vragen maar niet opgelost kunnen worden binnen dat paradigma, of wanneer door (technologische) ontwikkelingen nieuwe inzichten ontstaan, kan een nieuw paradigma ontstaan. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de veronderstelling van Copernicus en later Galileo dat de aarde om de zon draait, i.p.v. de zon om de aarde. Of Darwin met wiens evolutietheorie het ontstaan van soorten is bewezen.



Tot slot
Een paradigma is dus een manier van kijken naar de wereld, je referentiekader of overtuiging. Beroemde uitspraken vanuit een beperkt of fout paradigma zijn bijvoorbeeld:
  • De aarde is het centrum van het heelal (Ptolemaeus, 2e eeuw)
  • Televisie zal na de eerste zes maanden haar marktaandeel snel verliezen. Mensen zullen er snel genoeg van krijgen elke avond naar een kastje zitten staren (Zanuck, directeur 20th century fox, 1946)
  • Er is geen enkele reden warm iemand thuis een computer zou moeten hebben (Olsen, voorzitter technologiebedrijf DEC, 1977)
Mensen kunnen er dus helemaal naast zitten. Paradigma's zijn vaak onvolledig, onnauwkeurig of zitten er volledig naast. Daarom moet je niet te snel oordelen of je mening klaar hebben. Wanneer je van paradigma kan veranderen kun je dat tackelen. Dan sta je open voor mogelijke andere zienswijzen. Een paradigmashift is een verandering van het wereldbeeld. Dus iets wat vandaag onmogelijk lijkt of niet lukt, kan morgen zomaar eens gedaan of uitgevoerd worden.

Wil je meer weten over persoonlijke effectiviteit en paradigma's. Neem dan contact op!

Gosse Korte: LinkedIN


Tevens zijn de onderstaande artikelen gerelateerd aan het onderwerp van dit artikel:
Ik vind het erg leuk als je een reactie achterlaat op dit artikel en/of mijn blog onder de aandacht brengt bij anderen!


Reacties

Populaire posts van deze blog

Lean Six Sigma: de Measure fase (meten)

GAP-model of Servqual-model: klantverwachting overtreffen

Wie heeft mijn kaas gepikt? Samenvatting Johnson & Blanchard