Hoe word ik een rat? samenvatting - Joep Schrijvers

Welkom in het riool! Zo eindigt Joep Schrijvers de inleiding voorafgaand aan de lessen "hoe een rat te worden". Een grappig boek met allerlei voorbeelden van streken die uitgehaald zijn door ratten in organisaties om zodoende de eigen positie te verbeteren ten koste van anderen. Niet voor brave mensen dus!






De ratten test
Je kunt testen wat voor rat je bent door stellingen te beantwoorden. Bijvoorbeeld:

• Ik hou me met genoegen met politieke spelletjes in mijn organisatie bezig
• Ik check altijd welke belangen er spelen in en om mijn werk
• Ik weet hoe de hofhouding van mijn bedrijf in elkaar steekt: elke organisatie van een beetje omvang heeft zijn eigen hofhouding. Dat zijn mensen die rond het centrum van de macht cirkelen. 
• Ik kan goed uithoren en interviewen: stel vragen over de bijvoeglijke naamwoorden. Bijvoorbeeld "Het was een warrige vergadering", dan vraag je naar "warrig"? "Ja" zal de ander zeggen "want de twee grootste kemphanen zaten voortdurend...." 
• Ik weet altijd wat ik nastreef. Ik ken mijn doelen: en deze zet ik vooral niet in mijn POP of zoiets. Het zijn mijn doelen en niemand heeft er recht op daar iets van te weten. De baas geeft toch ook niet echt aan wat zijn/ haar doelen zijn. 
• Ik denk in mijn leven altijd drie stappen vooruit: wat gebeurt er als ik dit doe of dat doe.
• Ik weet over welke machtsbronnen ik beschik: bijvoorbeeld mijn netwerk of dingen hinderen. 
• Ik laat doorgaans het achterste van mijn tong zien: organisaties die in hun jaarverslag hebben staan, die het in hun bedrijfspresentaties rondtoeteren dat men hier op een plek van eerlijkheid en openheid is, zulke organisaties moet je juist wantrouwen. Want deze uitingen van waarden zijn niet meer dan schreeuwend verlangen naar wat er niet is: openheid en eerlijkheid. Eerder is men op een plek gekomen waar het riskant en gevaarlijk is om het achterste van de tong te laten zien. 
• Ik zoek altijd naar de zwakke plekken in het karakter van de ander: iedere collega heeft een zwakke plek. 
• Ik ben bang om te verliezen: wie zich laat leiden door zijn angst te verliezen, staat bij voorbaat op verlies. Wie het spel om de macht speelt en bij voorbaat bang is te verliezen heeft een extra last op zich genomen. 
• Ik ben tegen politieke spelletjes in organisaties. Open en eerlijk moet het zijn: tuurlijk niet. 
• Ik vind het erg om slachtoffers te maken: wie werkt staat in de arena. Het is hij of ik. 
• Doel heiligt de middelen: wie geen vuile handen heeft gemaakt, heeft niet geleefd.

In de arena
Is jouw werkplek een arena? Zijn er veel dubbelzinnige doelen? (Niet SMART) Tegengestelde belangen? Verschillen in waarden? Heb ik een slecht gevoel over de gang van zaken? Veel geroddel? Allemaal indicatoren van een arena. En in de arena vecht je als een rat? Dan heb je machtsbronnen nodig.


Bronnen van macht
Wanneer je als rat de arena betreedt, zul je moeten nagaan uit welke bronnen je tegenstrevers hun macht putten en uit welk vaatje jezelf tapt. Er zijn negen machtsbronnen voor een rat:

1. De stevigheid van een monopolie: in elke organisatie zijn er mensen die hun macht ontlenen aan een bezit dat schaars en veelgevraagd is. Zij beschikken bijvoorbeeld over hulpbronnen, kennis & ervaring en zekerheden. Zij regelen voor jou het drukwerk, de installatie van je PC, kunnen een zaal in orde maken etc. Die ene technicus, die ene secretaresse, die ene afdeling.
2. De adem van de structuur: Werkers werken. Bazen zorgen daarvoor. En de bazen van de bazen? Houden die zich met werkprocessen bezig? Nee, ik moet je teleurstellen, de bovenbazen zijn met de organisatie bezig, met de permanente verbouwing,  die organisatieverandering heet. Hier treft men de macht van de structuren. Je kunt medewerkers macht geven of ontnemen door ze een bepaalde plaats in de logistieke structuur van het bedrijf te geven. 
3. Faciliteringsmacht: vaak lopen er projecten en veranderingen binnen organisaties. Je hebt met diverse partijen te maken die elk hun belangen en verlangens hebben. In zulke situaties wordt vaak iemand aangesteld die als opdracht heeft het proces te volgen. De procesbegeleiders ontlenen hun macht aan het proces zelf en kunnen daarin een belangrijke sturende of juist afzijdige rol hebben. Je kunt agenda's bepalen, mensen vleien etc.
4. Technologie: de introductie van nieuwe ICT leidt altijd tot verandering van machtsverhoudingen. De omvang en aard van hulpmiddelen, instrumenten etc. bepalen de interacties van mensen rondom de 'machines' wat ze doen en waarover ze zeggenschap hebben.
5. Protocollaire wilsoplegging: Een belangrijke bron van macht vind je in allrlei regels, procedures, voorschriften, statuten en wet- en regelgeving. We hoeven als rat alleen maar naar de regels of naar de geest van de regels te leven als het zo uitkomt.
6. Het wapen van de lijven: het lichaam met kracht, geslacht (man-zijn/ vrouw-zijn), leeftijd (ouderdom en jeugd) en aantal (samensmeden) is ook een bron van macht. 
7. Panoptische onderwerping: hoe beter je zicht op je tegenstander, des te groter de kans dat je deze uitschakelt. Spioneren: de ware rat gaat als vriend maar gedraagt zich als spion. Meten: ben je in de situatie om mensen de maat te nemen, prijs je gelukkig. Je hebt een wapen in handen waarmee je het veel mensen ongemakkelijk kunt maken. Door allerlei meetinstrumenten kun je dingen zichtbaar maken: prestaties, ambities, winstgevendheid, gewerkte uren etc.
8. Netwerken: De juiste mensen kennen op de juiste plekken. Het netwerk heb je nodig voor informatie, geld en macht. 
9. Betoveringsmacht: door keuze van woorden, logo's, kleding, inrichting panden, geuren etc. kan er een betoverende omgeving gecreëerd worden waaraan je macht kan ontlenen. 

Negen bronnen van macht dus om calculerend en opportunistisch je gang te gaan.

Streken en zetten

Wat is het basisrepertoire aan streken en zetten van een rat?

• Omkopen: Overal kun je met kraaltjes, spiegeltjes, flesjes wijn, tripjes naar het buitenland etc mensen aan je binden. Als mensen een cadeautje krijgen, willen ze vaak wat voor je terugdoen. (Wederkerigheid, zie Cialdini) Je moet er wel rekening mee houden dat omkopen niet echt geaccepteerd wordt in de Nederlanden, dus maak je van een wijnproeverij een studiebijeenkomst, van een skivakantie een seminar etc. En begin het omkopen met kleine beetjes. Koop ambtenaren, ondernemers en bestuurders stapje voor stapje om. Dat hebben we wel geleerd van Milgram. 
• Pas afsnijden: hier geeft Schrijvers een prachtig voorbeeld! Een directeur van een onderdeel van een grote organisatie zegt 'ja' tegen nieuwe machines maar doet 'nee'. Zijn mededirecteuren zijn deze sabotage zat en verzinnen een list. Ze laten bij een vergadering over de nieuwe machines, nadat iedere directeur heeft beaamd nog steeds de nieuwe machines te willen implementeren, een fotograaf binnenkomen met petjes en een spandoek waarop groot "JA, NIEUWE MACHINES!" staat. Ze maken een foto van de directeur, die steeds JA zei maar NEE deed, met petje op en achter het spandoek en die foto wordt bij een artikel over de nieuwe machines in het personeelsblad geplaatst. Nadien zei de directeur JA en deed ook JA. 
• Angst runnen: Pook de angst van de ander op (Je bent verantwoordelijk voor een moeilijk project hoor! Er kan veel fout gaan. Zou dat nog consequenties voor jou persoonlijk hebben?) en reduceer de angst van de ander (Ons adviesbureau heeft jaren ervaring met dergelijke projecten en projectmanagementmethodieken)
•  Vernedering: een manager zegt tegen een medewerker, waarvan hij af wil, dat hij misbaar is. M.a.w., je bent overbodig, nutteloos. Vervolgens wordt zijn werkplek verplaatst naar een ruimte waar niemand wil zitten, zijn P.C. werkt daar nog niet, hij moet elke dag rapporteren, krijgt klote klusjes etc.
• De baas ondermijnen: je baas kun je ondermijnen/ tegenwerken door er voor te zorgen dat hij zijn doelen niet haalt. Dan hoort hij dat weer van zijn baas.
• Fronten kiezen: met welke afdelingen/ functionarissen ga je wel/ niet het gevecht aan of laat je anderen voor je vechten?
• Bewijzen verzamelen: alles op schrift/ email zodat je bewijzen hebt
• Lekken en roddelen: op het juiste moment iets laten lekken, bijvoorbeeld via de pers, en via roddelen de ander zwart maken kan je tegenstander zwakker maken
• Slachtofferen: mochten je streken misgaan, zorg ervoor dat je een aardige onnozele collega wat taken hebt gegeven zodat je hem/ haar de schuld van een mislukking in de schoenen kunt schuiven
• Lobbyen: lobbyen is gebaseerd op de netwerkmacht die je hebt. Wie uit je netwerk kun je inzetten om via via dingen gedaan te krijgen?
• Waarheid liegen: de kunst is om met zoveel mogelijk woorden zo weinig mogelijk te zeggen. Bijvoorbeeld door:
• te veranderen van onderwerp als het lastig wordt
• je dommer voor te doen
• geen beloftes te doen
• een grapje te maken
• geen details te vertellen
• Reputatiemanagement: is het van belang om onkreukbaar en precies over te komen, doe dan een netjes pak aan
• Onvoorspelbaar: creëer een spanning door onvoorspelbaar te zijn. Maak je wat raadselachtig en vaag. 
• Sporen vernietigen: zorg ervoor dat je nooit in diskrediet gebracht kunt worden. Dus geen mails sturen maar bellen, geen aantekeningen maken etc.

Ratze!